Fizjoterapeuta i psycholog Łódź.

Fizjoterapeuta i psycholog Łódź.

Fizjoterapeuta i psycholog Łódź.

Fizjoterapeuta i psycholog Łódź.

O kryzysie i interwencji kryzysowej

Kryzys – języku potocznym termin ten używany jest najczęściej dla oznaczenia załamania się ustalonego porządku rzeczy, nieskuteczności reguł działania, czyli pojawienia się sytuacji trudnych, wywołujących u ludzi napięcie, poczucie dyskomfortu, dezorientację. Kryzys jest pojęciem popularnym, mówi się o nim, kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą negatywne emocje. W medycynie kryzysem nazywane jest nagłe pogorszenie się stanu chorego. Mówi się też często o kryzysie wartości, kryzysie rodziny, kryzysie społecznym i ekonomicznym. W takim kontekście mówi się o kryzysie ekonomicznym – jako naruszeniu stanu równowagi gospodarczej i regresie w rozwoju procesu gospodarczego, kryzysie politycznym – kiedy załamuje się określona linia polityki, czego następstwem bywa upadek rządu w wyniku udzielenia mu wotum nieufności przez parlament – nazywamy kryzysem rządowym.

Termin kryzys” pochodzi z greckiego słowa krisis , oznaczającego moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres przełomu, a także doświadczenie lub próbę, możliwość doprowadzenia do rozstrzygnięcia. Jego źródłosłów, krino, oznacza wybór, decydowanie, w formie zwrotnej zaś – zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu.

Fizjoterapeuta i psycholog Łódź.

 

Psychologiczne rozumienie kryzysu

Wiedza psychologiczna na temat kryzysu jest budowana od około pięćdziesięciu lat. W teorii kryzysu podstawowym założeniem jest zasada homeostazy i potrzeba jej zachowania w systemie, w którym żyje człowiek. Oznacza to, że w odpowiedzi na wydarzenia zagrażające utrzymaniu równowagi narastają w człowieku uczucia niepokoju i napięcia. Kryzys zawsze oznacza „taki stan psychiki i sytuacji, który ma charakter przełomowy, rozstrzygający, zwrotny, w którym rozstrzyga się stan zdrowia człowieka, jakość jego relacji z otoczeniem, kierunek jego dalszego rozwoju”.

Wielu ludzi w swoim życiu spotyka się z działaniem stresorów o szczególnie dużej sile, przeżywa zdarzenia o charakterze kryzysowym. W czasie ich trwania zostaje przerwana normalna aktywność oraz interakcje społeczne jednostki. Pojawiają się nowe, zwykle bardzo silne potrzeby oraz niezbędne staje się rozwinięcie nie posiadanych wcześniej sprawności, aby funkcjonować w nowej rzeczywistości. Kryzysy życiowe są zdarzeniami, które często mają tak duże znaczenie, że istnieje niebezpieczeństwo przerwania lub przynajmniej znaczącej reorganizacji dotychczasowej linii życia i rozwoju. Według aktualnych koncepcji psychologicznych, kryzys oznacza przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć.

Krytyczne zdarzenia życiowe w literaturze psychologicznej są opisywane jako:

-wydarzenia emocjonalnie znaczące, wyodrębnione w toku codzienności (np. urodzenie się dziecka, śmierć bliskiej osoby w rodzinie);
-wydarzenia, które wymuszają zmianę w dotychczasowym funkcjonowaniu osoby w rodzinie, w życiu społecznym, w stosunku do świata i własnej osoby (np. przejście na emeryturę osoby aktywnej zawodowo, dla której praca była największą wartością, wywoła kryzys i konieczność zmiany nawyków dnia codziennego);
-wydarzenia mogące mieć zarówno pozytywne (ślub), jak i negatywne (zdrada małżeńska) zabarwienie emocjonalne.
Obciążeniem dla równowagi psychicznej człowieka jest duża liczba wydarzeń krytycznych, zgęszczenie w czasie, oraz ich negatywna ocena.

Wystąpienie wymienionych poniżej cech oznacza, że z dużym prawdopodobieństwem możemy mówić o kryzysie:

-obecność ostrego wydarzenia krytycznego lub przewlekłego stresu;
-odczucie wydarzenia jako nieoczekiwanego, zaskakującego;
-spostrzeganie i odbiór sytuacji jako naruszenia, zagrożenia, utraty lub wyzwania;
-poczucie niepewności i braku perspektyw co do przyszłości;
-doświadczenie przez osobę negatywnych przeżyć i emocji;
-poczucie utraty kontroli nad własnym życiem;
-naruszenie rutynowych sposobów zachowania, przyzwyczajeń, rytmu dnia;
-stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas (najczęściej od dwóch do sześciu tygodni, czasem nawet kilka miesięcy);
-konieczność zmiany dotychczasowego sposobu funkcjonowania.
Reasumując, w ujęciu kryzysu jako reakcji kryzysowej akcentuje się przeżycia i zachowania człowieka będącego podmiotem sytuacji trudnej, spowodowane nagłym, nieoczekiwanym wydarzeniem o charakterze przykrym lub wynikające z kumulowania się w czasie uciążliwych sytuacji życiowych. Reakcja kryzysowa objawia się więc nasilonymi emocjami o znaku ujemnym, jak lęk, smutek, napięcie, rozdrażnienie, złość. W aspekcie behawioralnym kryzys uzewnętrznia się nieskutecznością dotychczas stosowanych sposobów działania, co wywołuje poczucie bezradności.

Etapy kryzysu:

1. W początkowym etapie, jeśli pojawia się jakaś przeszkoda, trudność, wydarzenie losowe (np. śmierć bliskiego, odejście ukochanej osoby, brak pracy) pojawia się zdziwienie, zdumienie. Sprawdzone źródła pomocy okazują się niewystarczające. Osoba nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, co się stało. Napięcie bardzo szybko narasta
2. Osoba zaczyna przeżywać poczucie bezradności, niezrozumienia, osamotnienia. Obniża się poczucie własnej wartości i przeżywa siebie jako pokonaną. Zwykłe mechanizmy obronne nie spełniają swej roli. Wyczerpane są siły psychiczne. Następuje kulminacja napięcia, lęku, poczucia zagrożenia.
3. Okres wyrównania, odrętwienia, koncentrowania się na trudnościach. Osoba nie jest w stanie dostrzec innych możliwości rozwiązania swoich problemów. Uważa, że nic nie można już zmienić. Brak jej energii do podjęcia jakichkolwiek działań.
4. Osoba szuka ulgi. Jest wyczerpana życiem w ciągłym napięciu. Podejmuje działania, które choć na trochę przyniosą jej ulgę. Najczęściej są to działania o naturze destrukcyjnej (np. picie alkoholu, zażywanie narkotyków, zachowania agresywne i autodestrukcyjne). Uruchamiane są patologiczne mechanizmy obronne, które z czasem mogą przejąć dominującą rolę. U osób, które podjęły właśnie takie działanie, rodzi się często poczucie niższości, niemocy. Niewykorzystanie szans powoduje narastanie uczucia frustracji, pustki, złości.
5. Osoba podejmuje działania mające na celu redukcję napięcia, doznanie ulgi. Są to działania konstruktywne. Najczęściej jest to; przeorientowanie strategii, aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie informacji, wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji, poszukiwanie pomocy u innych, podzielenie sytuacji na fragmenty i stopniowe rozwiązywanie, rozpoznawanie u siebie symptomów zmęczenia i dezorganizacji, co ułatwia sterowanie własną aktywnością, plastyczność i gotowość do wprowadzania zmian w sobie, zaufanie do siebie, wzmacnianie własnej motywacji do zmiany. Do głosu dochodzą przeorientowane mechanizmy obronne. Osoba rozwiązuje problem w nowy dla siebie sposób. Zaczyna funkcjonować na nowym, wyższym poziomie.

Szerokie rozumienie interwencji kryzysowej zakłada, że jest to złożona działalność przebiegająca na płaszczyźnie psychologicznej, medycznej i środowiskowej:
– działania psychologiczne- mają na celu udzielenie wsparcia emocjonalnego osobie w kryzysie
– działania medyczne- dotyczą podawania leków, bądź umieszczenia w szpitalu w zależności od tego jak poważny jest stan psychiczny osoby
– działania środowiskowe- mobilizacja naturalnej grupy wsparcia, udzielenie pomocy socjalnej.

W węższym rozumieniu interwencja kryzysowa jest utożsamiana z krótkoterminową psychoterapią, skoncentrowaną na przeżyciach psychicznych osoby w kryzysie wywołanych wydarzeniem, które ten kryzys spowodowało – klika lub kilkanaście spotkań w krótkiej przestrzeni czasu 4-6 tygodni (Garfield, Bergin).

Celem interwencji kryzysowej jest odzyskanie przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności do jego samodzielnego pokonania, poprzez:
– złagodzenie objawów kryzysu,
– przywrócenie równowagi psychicznej,
– zapobieganie przejściu ostrego kryzysu w stan chroniczny,
– przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie.

W tekście wykorzystano fragmenty wstępu do pracy magisterskiej „Interwencja kryzysowa – podstawy profesjonalnej praktyki” autor: Krzysztof  Demczuk